datowania (najwcześniejsza dobrze datowana amerykańska kultura Clovis liczy 11,2-8,5 ka). Musiała już wówczas być odrębna rasa żółta.<br>Cofający się lądolód pociągnął za sobą ekosystem tundrowy, który dotarł w końcu za koło podbiegunowe. Długie zimowe noce nie dawały już szans przetrwania należącym do niego wielkim ssakom. Mamuty i nosorożce włochate ze świata żywego przeniosły się w dziedzinę spekulacji paleontologicznych. Stosownie do tych zmian przekształcać się też musiała kultura ludów magdaleńskich, których początki były wspaniałe, uwiecznione w malowidłach jaskiń Lascaux i Altamiry, a koniec niejasny. Być może pozostałością ówczesnego zasiedlenia Europy są dzisiejsi Lapończycy (Saami), zepchnięci na jej północne krańce