bezpieczną stronę.<br><br>Rozdział X<br>Wielka Emigracja<br><br>66. Warunki bytu wychodźstwa<br><br>Przegrana 1831 r. przekonała ogół patriotów o nieskuteczności dotychczasowych metod obrony niepodległości. W kraju, pod uciskiem Paskiewicza, nie była możliwa publiczna dyskusja nad przyczynami klęski i nad przyszłością narodu. Podjęli tę dyskusję opuszczający dobrowolnie kraj uczestnicy powstania lis<br>topadowego. Stąd ogromne znaczenie emigracji w latach polistopadowych jako środowiska wykuwającego nowe - różne zresztą - programy działania i starającego się je realizować.<br>Dwa głównie czynniki określiły liczebność i charakter emigracji. Pierwszym była amnestia ogłoszona przez cara w końcu 1831 r., z której wyłączeni zostali członkowie rządu i sejmu oraz wybitniejsi uczestnicy Nocy Listopadowej i