epoce renesansu czy szerzej: w epokach poprzedzających narodziny dziennikarstwa właściwą publicystyce odmianą gatunkową była mowa.<br>Mowa jest gatunkiem w skrupulatny i normatywny sposób opisanym w podręcznikach wymowy, czyli retoryki. Najsławniejsza z greckich - Retoryka Arystotelesa oraz łacińskie Rhetorica ad Herennium (I w. przed n.e.), Cycerona De oratore i Kwintyliana Institutio oratoria (por. rozdz. I), znane w średniowieczu, a na nowo odczytane i wydane w czasach odrodzenia, stały się podstawą teorii i praktyki literackiej w ogóle, w szczególności zaś wzorem układania i wygłaszania mów. Więcej nawet - pod wpływem studiów nad antyczną retoryką wykształcił się humanistyczny ideał człowieka-mówcy.<br>Humanistycznym już obyczajem wygłaszał