w ojczyźnie czytelnicy czekają na słowo pisarza, nie wolno mu jednak mówić; na emigracji ma prawo mówić, ale nikt go nie słucha (i co więcej, dodaje Miłosz, może się zdarzyć, że tymczasem zapomniał, co miał do powiedzenia).<br> W rzeczywistości - nie trzeba dodawać - symetryczna rama tego paradoksu czasami wygina się i paczy pod naporem historycznych zmian. Trafiają się obszary i okresy, w których obojętność przeradza się stopniowo lub nagle w zainteresowanie czy nawet w fascynację tą częścią świata, z której pisarz przybył; w rezultacie jego głos znajduje słuchaczy, a czasem i nieoczekiwany rezonans. (W przypadku Polski i polskiej literatury przykład takiego nagłego