dziejowego, ludzie pracy. Ich opisy pamiętnikarskie, dotyczące zarówno działalności produkcyjnej, jak też codziennego życia i aktywności rewolucyjnej, stanowią wierny obraz słowny zachodzących procesów. Sprawdzianem adekwatności procesu poznawczego mas i ich opisów pamiętnikarskich są rezultaty społecznej praktyki tych mas oraz wyniki badań naukowców. Zasadnicza zbieżność wizerunku rzeczywistości społecznej uzyskiwanego dzięki ludowemu pamiętnikarstwu oraz dzięki badaniom ludzi nauki jest świadectwem jedności ludzkiego procesu poznawczego.<br>6. Ponieważ wszelka aktywność sprawcza gatunku ludzkiego jest aktywnością relatywnie świadomą, subiektywny czynnik świadomości powinien być wprowadzony do modelu procesów rozwoju społecznego nie tylko jako element określany i warunkowany, ale również jako siła warunkująca i określająca. W ujęciu takim