ich przeobrażania jednej w drugą i niemożliwości zbudowania trwałych enklaw. Ciemnia jest kroniką stanu wojennego - odmierzaną właśnie gwałtownymi zmianami w przestrzeniach życia i pracy (zwłaszcza Domu i Gmachu - szkoły, w której zbiegają się wszystkie pogrudniowe wyznaczniki życia publicznego) - i, jednocześnie, kroniką dochodzenia do nowej samowiedzy poprzez porządkowanie przeszłości przy pomocy pamięci miejsc "przytrzymujących" czas, tak indywidualny jak zbiorowy. To nowe spojrzenie wydobywa spod chronologii wydarzeń historycznych własne, osobiste epoki "długiego trwania" wyznaczane przede wszystkim dynamiką zdobywania i oswajania nowych przestrzeni, pozwalających wydobywać się z dotychczasowych, zanadto już udomowionych. Jego zaskakującym rezultatem jest pogodzenie się z utratą długoletniej pracy w renomowanym liceum