mianowicie, że po Endloesung kwestia teodycei powinna wyglądać inaczej niż przed. Wyrażając to w innych słowach: jak rozumieć istnienie zła po doświadczeniach obozów zagłady i obozów przymusowej pracy w kopalniach na północ od 65 równoleżnika. Można wyobrazić sobie odpowiedź taką, że w gruncie rzeczy między "czarną śmiercią" w średniowieczu a praktyką totalitaryzmu w XX w. nie ma różnicy. Każda epoka ma swoją grozę i tylko swoją grozę - przeżywszy ją - jest sobie w stanie wyobrazić. Dla nas "czarna śmierć" jest czymś mglistym, książkowym, ludzie średniowiecza nie zrozumieliby słowa "cyklon" czy skrótu "zek". To skądinąd prawdziwe stwierdzenie prowadzić może do czegoś, co nazwałbym