totalitarnego. Skoro totalitaryzm - w każdym razie w wersji idealnej, modelowej - całkowicie ubezwłasnowolniał jednostkę, to liberalizm stawał w obronie jej wolności w sposób równie radykalny. Stąd sławny esej &lt;name type="person"&gt;Isaiaha Berlina&lt;/&gt; i prace jego tak wybitnych kontynuatorów jak &lt;name type="person"&gt;Judith Shklar&lt;/&gt;.<br>Dzisiaj, po upadku systemów totalitarnych nie warto już wdawać się w zasadnicze rozważania dotyczące tego, czy taki idealny model totalitaryzmu naprawdę istniał oraz czy kraje bloku sowieckiego stopniowo nie stawały się krajami, w których można mówić raczej o systemie autorytarnym niż o totalitarnym. Ma to jednak pewne znaczenie, bowiem im słabszy był w rzeczywistości totalitarny przeciwnik, tym mniej usprawiedliwiona jest radykalna wersja idei