ziemskiej. Wprawdzie już w czasach Tacyta istniały u Germanów posiadłości na tyle znaczne, że opłacało się osadzać w nich niewolników "niczym kolonów"25, ale były one - i przez długie wieki jeszcze pozostały - wąskim marginesem struktury agrarnej. Na przeszkodzie rozwojowi władztwa gruntowego stały kolektywistyczne struktury pokrewieństwa, sąsiedztwa i sądownictwa, skutecznie chroniące rzesze wolnych współplemieńców przed wyzuciem z wolności i własności. Starszyzna plemienna mogła wykorzystywać w swoich majątkach głównie pracę niewolników i niezbyt licznych zdeklasowanych wolnych, którzy znaleźli się poza nawiasem macierzystych wspólnot rodzinnych i sąsiedzkich, przeto musieli osiąść na cudzej ziemi. Wprawdzie królom, wodzom i naczelnikom przypadała zwyczajowo w udziale największa część