tylko dane umysłu, ujęte w formy i kategorie właściwe ludzkiej świadomości. Czasem jednak demonizm formy, jej siła demiurgiczna, stwarzająca zdaje się nabierać cech właściwych obiektywnej rzeczywistości. Gombrowicz mówi na przykład, że imperatyw formy jest chyba nieodzowny wszelkiej istocie organicznej (D IV 64). Że pragnął, aby w Kosmosie forma "ukazała się sama w sobie, jak jakaś czarna rzeka, płynąca osobno, zbełtana, coraz nowe kryjąca w sobie możliwości kształtu, niezgłębiona" (D IV 66). W Ferdydurke nie ma jednak takich wypowiedzi.<br>A więc tworzenie form jest drogą poznania, ujmowaniem i porządkowaniem rzeczywistości? Nie tylko. Jest także - a dla Łapińskiego przede wszystkim - drogą porozumienia lub ściślej, komunikacji