żywego człowieka oraz zauważać i doceniać wpływ okoliczności. Nie można jednak tego czynić - jak chcą ci teologowie - za cenę odrealnienia zła. Jest to rozwiązanie łudzące pozornym humanitaryzmem, a na dłuższą metę niszczące tak dla pojedynczego człowieka, jak i dla całych społeczeństw, dla świata. Być może wręcz, jest to najskuteczniejsza forma samobójstwa, jaką wymyśliła ludzka kultura - to jedna z ważkich tez przewijających się w eseistyce Leszka Kołakowskiego. Kościół nie z pesymizmu lub - jak utrzymują niektórzy ateiści - z chęci dominowania nad człowiekiem, ale wręcz przeciwnie, w imię realizmu, z miłości do człowieka i do świata oraz służąc człowiekowi i światu, mówi o realności