substancji, co potwierdziły prowadzone od lat na świecie badania nad efektem placebo.<br>Oczekiwanie zmiany, niezależnie od jej kierunku, a więc pozytywnej lub negatywnej, może spowodować jej realne pojawienie się. Osoba uzależniona może zareagować na substancję zastępczą (imitującą alkohol, kawę, lek) w taki sposób, że pojawiają się realne, wymierne objawy poprawy samopoczucia.<br>Skłonność do uzależnień w ich szerokim rozumieniu związana jest z konfiguracją cech osobowościowych i nie ma istotnej różnicy w psychologicznym mechanizmie powstawania uzależnienia ciężkiego, uznawanego za poważny problem indywidualny i społeczny, jak i uzależnień banalnych, często nieuświadomionych.<br>Podobne znaczenie psychologiczne mogą mieć redukujące stres indywidualne strategie, często nieuświadomione, polegające na