pojęli politycy po czerwcu 1989 - ani zwycięzcy, ani przegrani. Ci pierwsi popełnili podwójny błąd. Nie chcąc zaostrzać sytuacji, oddzielili się "grubą kreską" od przeszłości, co nie pozwoliło osądzić tego, co zgodnie z powszechnym poczuciem moralnym było zbrodnią i zdradą w PRL. Z drugiej strony pozostali kompletnie niewrażliwi na to, co społeczeństwo, które zbuntowało się przeciw "realnemu socjalizmowi", wyniosło jednak z tego ustroju jako doświadczenie trwałe: pewną normę sprawiedliwości społecznej, prawo do pracy i wykształcenia. Ludzi obrażano inwektywami o rzekomo zbiorowej kolaboracji i spadku po <foreign lang="lat">homo sovieticus</>. Przegrani natomiast, związani z powojenną formacją, woleli liczyć na błędy zwycięzców niż sami przewartościować przeszłość