najazdu autentycznego, śmiertelnego wroga. I właśnie z tego względu śmierć Żydów - obrońców Massady - należałoby potraktować szczególnie: jako rodzaj samobójstwa altruistycznego popełnionego w obronie wspólnych wartości narodowych, religijnych, kulturowych. Choć i samobójstwom zbiorowym sekt religijnych, klasyfikowanym jako fatalistyczne, nie można odmówić cech altruizmu.<br><br>Samobójstwo altruistyczne klasycy zagadnienia egzemplifikowali najczęściej dobrowolną śmiercią starców w społeczeństwach pierwotnych, czy obyczajem sati (samospaleniem wdów razem ze zwłokami ich mężów).<br><br>Oba te rytuały - jakkolwiek sporadycznie wciąż gdzieniegdzie praktykowane - odeszły już w przeszłość. Nie znaczy to jednak, że kodeksami honorowymi prowadzącymi aż do samozniszczenia kierowano się tylko we wspólnotach pierwotnych. Przeciwnie. Jeśli nawet pominiemy tu zbiorowe samobójstwa sekt