wszystkim liczne osoby. Wywoływała zaciekłe spory, przeważnie nie poddane rygorom naukowego myślenia. Obrońcy atakowanego państwa lub postaci twierdzili, że wszystkie zarzuty są wyssane z palca. Przeciwnicy dowodzili, że nie jest to "czarna legenda", gdyż negatywne opinie są prawdziwe i można je łatwo udokumentować.<br>Według Juderiasa to wrogowie katolicyzmu i Kościoła szkalowali Hiszpanię, przypisując jej fanatyzm, ciemnotę i skłonność do okrucieństwa. Podobnie jest dziś z Rosją. Igor Szafarewicz, w obszernym studium Rusofobia (1989), przeciwstawia się pomawianiu rodowitych Rosjan o niezdolność stworzenia ustroju opartego na zasadach wolności i demokracji. Szafarewicz upatruje głównych twórców "czarnej legendy" w rosyjskich Żydach. Jego zdaniem odnosili się oni