niszcząca artyleria powodowała zatem odejście od systemu budowy samych twierdz, takich jak np. Zamość czy Toruń w Rzeczypospolitej szlacheckiej. W XIX w. zaczęto wznosić minifortece, zwane fortami. Zaniechano zupełnie budowy ciągłego pasa murów i zapór, zamiast nich państwa wydawały ogromne pieniądze na tworzenie wielkich systemów fortecznych. W XIX w. np. twierdza Warszawa była otoczona przez czternaście fortów i pas forteczny. Podobnie rzecz się miała z Poznaniem, Krakowem oraz wieloma miastami na ziemiach polskich i oczywiście w całej Europie. Wynalezienie i zastosowanie w 1885 r. pocisku minowego o niespotykanej sile rażenia podważyło dodatkowo sens stawiania ceglanych murów fortów i twierdz. Szybko wymieniano