ludzkości w naszej epoce. Nic na to nie poradzę; ilekroć ktoś w moim towarzystwie wspomni NRD, przed oczyma duszy staje mi tylko jeden rodzaj obrazów: wieżyczki ze stanowiskami karabinów maszynowych wznoszące się nad murem berlińskim; wzorowane na SS czapki i szczekające owczarki strażników granicznych, sprawdzających, czy pod podwoziem wagonu nie uczepił się kolejny uciekinier; "doradcy wojskowi", instruktorzy w obozach dla terrorystów i przemysłowi szpiedzy rozsiani po całym świecie; zdeformowane ciała olimpijskich medalistów i medalistek; wcielający w życie przedwojenną recepturę DKW ("dykta, klej i woda") samochód P-70; szara ponurość architektury bloków mieszkalnych i komitetów partyjnych; mdlący kicz piosenek estradowych i telewizyjnych seriali