dociera do rzeczy. Czasem przypomina raczej "formę symboliczną" <foreign>Cassirera</> - język, mit, sztukę, naukę rozpatrywane łącznie jako ujęcia rzeczywistości przez kulturę. Oględniej więc powiedzieć, że dla Gombrowicza działalność człowieka w świecie "polega przede wszystkim na narzucaniu formy", na przetwarzaniu otaczającej rzeczywistości w strukturę uporządkowaną. Czy "forma" rządzi tylko działalnością ludzką, naturą uwewnętrznioną przez człowieka? Tak, jeśli uznać Gombrowicza za zwolennika poglądu, że człowiekowi dostępne są tylko dane umysłu, ujęte w formy i kategorie właściwe ludzkiej świadomości. Czasem jednak demonizm formy, jej siła demiurgiczna, stwarzająca zdaje się nabierać cech właściwych obiektywnej rzeczywistości. Gombrowicz mówi na przykład, że imperatyw formy jest chyba nieodzowny wszelkiej