Dniepr, gdy cała rzeka spływała krwią. Dotarł do granicy i został ranny w Czechosłowacji. Oczyszczam się, wyrzekam się koszarowego systemu stalinowskiego, ale czy oznacza to, że mam wyrzec się swego dziadka, swego ojca i tego wszystkiego, o co walczyli? Wyrzec się całych pokoleń? Czyżby żyły one na próżno? Nie; powiedziałem wielokroć, że nie wyskoczyliśmy z bagna; mamy twardą glebę pod stopami"</>. Gail Sheehy, autorka cennej biografii Gorbaczowa, próbowała wyjaśnić dualizm myśli i uczuć swego bohatera Orwellowską koncepcją "świadomości rozdwojonej", będącej typowym produktem radzieckiego totalitaryzmu. Nie wystaarcza to jednak, aby adekwatnie wyjaśnić przypadek Gorbaczowa: kategoria "rozdwojonej świadomości" jest zbyt szeroka, natomiast Orwellowskie