i - jak wszystkie struktury czynnościowe dawne, zautomatyzowane na skutek ciągłego używania - pracuje ona poniżej progu świadomości. Jest to sumienie nieświadome, superego według terminologii freudowskiej. Z działania tego sumienia nie zdajemy sobie sprawy. Ujawnia się ono w dręczących snach, w naszych przeżyciach i działaniach, które niejednokrotnie są sprzeczne z sumieniem świadomym; wyraźniej występuje w nerwicach, a zwłaszcza w psychozach. Nową część układu samokontrolującego obejmują przede wszystkim te struktury czynnościowe, które wciąż się tworzą w naszej interakcji ze środowiskiem społecznym. Każda sytuacja wymaga decyzji moralnej; nigdy ta decyzja nie jest taka sama, bo ani sytuacja zewnętrzna, ani wewnętrzna nie powtarzają się w identyczny