się przez dwadzieścia wieków pokolenia Europejczyków - cóż ma do powiedzenia w tej sprawie? Doprawdy niewiele. W jednym ze swych najświetniejszych traktatów filozoficznych, w sławnych "Rozmowach w Tuskulum", wspomina jak to niektórzy potępiają walki gladiatorskie jako okrutne, od razu jednak dodaje, że obecnie istotnie nie mają one takiej wartości wychowawczej jak za dawnych czasów, kiedy to walczyli ze sobą na śmierć i życie skazańcy; uodporniało to widzów na wszystko, co związane z bólem i zgonem. W naszych czasach, zauważa wielki humanista, poziom walk ogromnie się obniżył. Chodzi mu zapewne o to, że coraz częściej występowali niewolnicy i ochotnicy. A w jednym ze swych listów