pierwszych.<br> Ludzie pióra zbyt dobrze wiedzieli, jak mają pisać, a czasem i o czym, aby sprostać historyczności przeżywanych wydarzeń. Najbardziej znane cykle korespondencji więziennych Adama Michnika i Czesława Bieleckiego są tyleż sprawozdaniami z własnej sytuacji, co traktatami o posłannictwie epistolografii więziennej (z licznymi odniesieniami historycznymi i literackimi). Podobnie bardzo dobrze zdaje sobie sprawę z pożytków zapisu protestu więziennego, heroicznego zresztą, Jerzy Kropiwnicki. Andrzej Gelberg czy Zbigniew Gluza z kolei starają się wzbogacić zapis swoich skromnych doświadczeń więziennych o spostrzeżenia dokonane z pozycji uczestniczącego obserwatora i analityka postaw innych więźniów, zdających, albo nie, historyczny egzamin.<br> Forma "dziennika więźnia", "dziennika internowanego" w ogóle mogła być