szpitale i lekarzy fabrycznych, lecz ta opieka zdrowotna była zupełnie niewystarczająca. Fatalne były też warunki mieszkaniowe: budownictwo nie nadążało za przyrostem ludności, zwłaszcza w uboższych dzielnicach. Rodziny robotnicze gnieździły się w Warszawie po 9-10, a nawet po 14 osób w jednej izbie. Połowa robotników warszawskich umierała przed 50 rokiem życia.<br>W państwie pruskim od 1864 r. dozwolone były związki zawodowe, natomiast udział w strajkach pociągał za sobą kary więzienia. Od 1878 do 1890 r. obowiązywała ustawa przeciw socjalistom, która karała druk i kolportaż wydawnictw socjalistycznych, zakazywała zebrań robotniczych (z wyjątkiem przedwyborczych) i ograniczała polityczną działalność związków zawodowych. W 1874 r