jak Cycero było marzeniem humanistów. Odstępstwa od ideału cyceroniańskiego bywały tępione i piętnowane - szczególnie w XVI w. - jako wykroczenia przeciw dobremu smakowi.<br>Opozycja przeciw swoistemu terrorowi cyceronianistów przyszła z północnej Europy. Jej czołowym przedstawicielem był Erazm z Rotterdamu, najwybitniejszy umysł XVI w., człowiek, który wyrósł w innych tradycjach, w kręgu żywotnej kultury średniowiecznej (patrz niżej pkt 5).<br>Z niebezpieczeństwa formalizmu i pedanterii zdawali sobie sprawę najwybitniejsi humaniści włoscy. Pietro Bembo (1470-1547), kardynał, historyk i poeta, sam świetny znawca i odnowiciel prozy cyceroniańskiej, był zarazem poetą włoskim, tworzącym w dialekcie toskańskim, a więc w tym samym, który dzięki Dantemu i Petrarce