przestaje być tylko pomiętnikarzem. Zmienia osobowość, wykrzywiając literacką regułę; albowiem ta reguła nie jest niczym innym jak oczekiwaniem czytelnika.<br>Czy jednak już w Zdarzeniach nie napisał, że "zewnętrzność jest zwierciadłem, w którym przegląda się wnętrze"? (B 151) Jeśli tak, oko naprawdę leżało na pokładzie, bajka odsyła z powrotem do sprawozdania.<br>Ale sprawozdania z własnych zabaw, rojeń pisarza... z tworzenia sobie osobowości.<br>Gra z czytelnikiem objawia się w powieściach chwytem odwrotnie symetrycznym. Wszędzie pod bohaterem Gombrowicz każe się domyślać samego siebie. Zanim został zdrobniony przez Pimkę, Józio z Ferdydurke zdążył się przedstawić jako literat, początkujący opowiadaniami z okresu dojrzewania. Przedmowy do Filidora