schodził na komornika, tracił prawo do pastwiska i lasu, był przymuszany do coraz to nowych daremszczyzn. Po dawnemu miał do czynienia z pałką ekonoma, stale zaś zagrażała mu całkowita utrata gruntu oraz jeszcze straszliwsza groźba oddania w rekruty. W Królestwie i w Galicji przybyło na wsi karczem, nie przybyło szkół.<br>Chłop siedział w kieszeni u arendarza, chodził w łachmanach, na przednówku kładł do garnka lebiodę, a ziarno siewne brał ze dworu na ciężki odrobek. W latach nieurodzaju nawet ziemniaki rzadko kiedy oglądał na stole. Taki był obraz ogólny - nie rozjaśniała go lepsza, choć też nie zawsze pewna sytuacja niewielu zamożniejszych kolonistów