pisze: "Stąd wynikł spór narastający w walkę otwartą o języki, o kulturę, o tradycję, interpretację historii, o religię. Bój prowadzony był też i na pięści, na pałki po kościołach i cerkwiach świętych, na noże, na hołoble, na pistolety, aż w końcu, podczas ostatniej wojny, na donosy po urzędach Gestapo czy NKWD.<br><br>&lt;page nr=103&gt;<br><br>Nienawiść, według wszelkich praw natury, rodziła nienawiść". Według Mackiewicza strona polska ponosi może największą odpowiedzialność, bo "sukcesorzy po spuściznę całości ziem Wielkiego Xięstwa" zostali spolonizowani i kulturalnie i politycznie, tak, że rodzącym się nacjonalizmom umieli przeciwstawić tylko nacjonalizm polski. "W rezultacie znaleźli się we własnym kraju w sytuacji drastycznej, rzeczników