wieloznaczna. Odeszła stara Europa, oparta na dziewiętnastowiecznej równowadze mocarstw europejskich. Niemcy przestały istnieć jako państwo narodowe, zeszły ze sceny całe niemieckie warstwy społeczne, skończył się pruski militaryzm. Prawdziwym zwycięzcą okazały się Stany Zjednoczone wraz z ZSRR. Ale potencjał gospodarczy i moralny obu zwycięzców był nieporównywalny. Dawne państwa faszystowskie - Włochy i Niemcy Zachodnie - dość szybko zostały pozyskane dla Europy i stały się pełnoprawnymi państwami demokratycznymi. Natomiast na Wschodzie skończyła się dyktatura hitlerowska, a zaczęła się stalinowska... Powstał mur berliński i tysiące kilometrów kolczastego drutu oddzieliły państwa o różnych systemach politycznych i gospodarczych. Między Polakami i Niemcami bardzo szybko doszło do konfliktu odmiennej pamięci