powstawanie autonomicznych oaz działalności społecznej i gospodarczej, które w momencie krytycznym mogły być przekształcone w pluralistyczne źródła działalności politycznej. Jednakże reżymy typu sowieckiego stworzyły totalitarny model organizacji społecznej, który wykluczał tego rodzaju potencjalny pluralizm polityczny. Nawet w stosunkowo nietotalitarnej Jugosławii monopolistyczna tradycja komunizmu - zakorzeniona zwłaszcza w leninizmie - przeciwdziałała wyłonieniu się alternatywnych źródeł kierownictwa politycznego i jak dotąd blokuje stopniowe przekształcenie kraju w coś zbliżonego do socjaldemokracji.<br> Ponadto, jak już wspomniano, wraz z rozpływaniem się ideologii elity komunistyczne wszędzie ulegają pokusie wzmocnienia i usankcjonowania swej władzy przez coraz bardziej hałaśliwe odwoływanie się do nacjonalizmu. Zdarzyło się to już w komunistycznej Polsce, gdzie