się człowiekiem.<br>Trudno znaleźć przykład równie jaskrawej opozycji zarazem myślowej i emocjonalnej niż ta, którą w stosunku do francuskiej apoteozy uczłowieczenia przez Rozum, Kulturę (cywilizację) przynosi niemiecki film Herzoga. Analogii trzeba by poszukiwać właśnie u źródeł, to znaczy w sporze między naiwną (w potocznych, skrajnych wersjach) oświeceniową wiarą w wyróżnione dużą literą wartości a rewolucją, jaką w stosunku do niej przyniosła myśl Jana Jakuba Rousseau, ale także i światem demonów rozpętanych przez niemiecki romantyzm. Herzog jest jednak dzieckiem drugiej połowy XX wieku i w swym romantycznym buncie idzie jeszcze dalej. To właśnie w punkcie wyjścia - a przynajmniej od momentu, kiedy będzie mógł