po wyczerpaniu możliwości adaptacyjnych w ramach istniejących stosunków produkcji i przy istniejącej nadbudowie. Stosunki produkcji stają się wtedy - według znanego określenia K. Marksa - okowami dla dalszego rozwoju materialnych sił wytwórczych. Dochodzi do zmiany dotychczasowej struktury formacji społeczno-ekonomicznej i powstania nowej formacji. Twórcy marksizmu w dotychczasowym rozwoju społeczeństw wyróżniają następujące formacje: społeczeństwa pierwotne (wspólnotę pierwotną), formację azjatycką, niewolnictwo, feudalizm i kapitalizm.<br>Szczególne miejsce w dorobku teoretycznym marksizmu zajmuje krytyczna analiza formacji kapitalistycznej. Tezę klasycznej ekonomii o harmonii interesów jednostki i społeczeństwa (koncepcja homo oeconomicus) zastąpiono zasadą sprzeczności. Podstawowa sprzeczność społeczeństwa kapitalistycznego wynika z prywatnej własności środków produkcji. Własność prywatna dzieli społeczeństwo