młodzież mieszczańską, przez długie lata stanowiły centra kulturalne Pomorza.<br>Rola gimnazjów była tym większa, im bardziej kostniała w dawnych schematach Akademia Krakowska. Gimnazja rodziły się z opozycji i niechęci wobec uczelni krakowskiej, także z opozycji religijnej. W 1558 r. powstało w Pińczowie gimnazjum kalwińskie, którego rektorem był wspomniany już znakomity gramatyk, Piotr Statorius. Do grona nauczycieli tej szkoły zaliczali się tłumacze Biblii brzeskiej. Wraz z rozłamem w zborze kalwińskim i przejściem głównych sił intelektualnych do zboru mniejszego gimnazjum pińczowskie stało się z czasem szkołą ariańską. Kalwini jednak zakładali i rozwijali inne szkoły, z których najważniejsze to gimnazja w Krakowie, Secyminie, Łańcucie