wyraźniej występuje w nerwicach, a zwłaszcza w psychozach. Nową część układu samokontrolującego obejmują przede wszystkim te struktury czynnościowe, które wciąż się tworzą w naszej interakcji ze środowiskiem społecznym. Każda sytuacja wymaga decyzji moralnej; nigdy ta decyzja nie jest taka sama, bo ani sytuacja zewnętrzna, ani wewnętrzna nie powtarzają się w identyczny sposób. Wysiłek integracyjny związany z decyzją angażuje w pełni świadomość człowieka. W tej świadomej części układu samokontrolującego proces internalizacji nigdy nie zostaje zakończony. Do oceny własnej dołącza się zawsze ocena otoczenia ("co ludzie o mnie pomyślą").<br>Sumienie, zarówno świadome, jak podświadome (superego), jako najwyższy układ samokontrolujący działa hamująco na spontaniczność