odcinać się właśnie od niego. Nie było potrzeby równie silnego i zdecydowanego odcinania się od islamu.<br><br> - Pamiętam swój szok, gdy przeczytałem pierwszą powieść Isaaca Bashevisa Singera Szatan w Goraju. Są tam przedstawione żydowskie wizje eschatologiczne z XVII wieku, gdy wśród Żydów zapanowało ożywienie religijne w związku z pojawieniem się domniemanego mesjasza Sabataja Cwi. W wizjach tych Żydzi byli tymi, którzy panują, nadludźmi, natomiast chrześcijanie są ich niewolnikami i usługują im.<br><br> W książkach Singera, które dopiero od niedawna stały się dostępne w języku polskim, zawarte są zapisy rozmaitych ludowych tradycji, przekazów, a także zabobonów żydowskich. Tego rodzaju pamięć jest przekazywana ustnie z