przed śmiercią Stalina paroksyzmy tyranii. Z. malował coraz mniej. Zdawał sobie sprawę, że z jego obrazów uszła już dusza. Oczywiście, nie stało się to nagle z dnia na dzień. Jego malarstwo umierało powoli, na przestrzeni wielu lat, śmiercią starego, chorego człowieka. I doszło wreszcie do tego, że Z. nie potrafił namalować obrazu nawet poprawnie, choć zapewne nie przestał wiedzieć, czym obraz być powinien. Później miewał możliwości wyjazdu za granicę, nawet do Francji, ale nie skorzystał z nich. Nie powiedziano mi dlaczego, ale myślę, że wiem: ze strachu. Z. bał się konfrontacji swojego malarstwa z tym, co się dokonało w sztuce na