świadczenie o wolności stało się w XX w. - zdaniem Fromma - rysem znamionującym całe społeczeństwa i całe narody. Wolność pociąga za sobą odpowiedzialność i ciężar osamotnienia, poddanie się przywództwu daje poczucie wspólnoty i uwalnia od winy. Bo "... człowiek nie może znieść izolacji; izolowany, staje całkowicie bezradny w obliczu świata zewnętrznego, który napawa go lękiem; izolacja unicestwiła też dla niego jedność świata, przez co stracił wszelki punkt orientacji. Zwątpił nawet w siebie samego, w sens życia, a w końcu i w istnienie jakiejkolwiek zasady, według której mógłby postępować. Zarówno bezradność, jak zwątpienie paraliżują życie i żeby żyć, człowiek musi uciec od wolności". Determinizm