każde dążenie do zmiany było również działaniem przeciwko systemowi carskiego państwa, sama walka z potęgą kapitału, coraz wyraźniej organizującego całokształt stosunków społecznych na całym świecie, przekraczała na ogół wyobraźnię społeczną. Wszystkie te wielkie problemy socjalne i polityczne wydawały się - i w tamtym momencie były w istocie - nierozwiązywalne, a nawet wprost nienaruszalne dla jakiejkolwiek inicjatywy "oddolnej". W tej sytuacji pewnik o niemożliwości wywierania wpływu na rzeczywistość przestawał być jedynie oceną aktualnych możliwości politycznych, stawał się integralnym składnikiem filozofii życiowej przeważającej części społeczeństwa, określał mentalność społeczną, wyznaczał granice historycznej wyobraźni.<br>Na świadomość społeczną wpływał także i trzeci istotny czynnik: niemożność pełnej manifestacji poglądów