po ich kulturze współegzystującej z nasza. Łatwo zapomnieć, jak żywe były w jeszcze niedalekiej przeszłości związki między chrześcijańska ludnością wsi i miasteczek a Żydami. W czasie szabasu, kiedy zapalano świeczki w domach żydowskich, chrześcijańscy sąsiedzi zamykali im okiennice, włączali i wyłączali światło, robili to, co wierzącym Żydom było zakazane. Ale nieporównanie większa była rola Żydów w kulturze wsi. To oni prowadzili karczmy, zresztą z woli dworu, pożyczali pieniądze, a żydowskie kapele grały na chłopskich weselach i zabawach. Mówiono, że znakomicie czuły skoczne rytmy ludowych tańców. Na rzecz wsi pracowali żydowscy rzemieślnicy, zwłaszcza stolarze, wytwórcy malowanych skrzyń krakowskich i kujawskich. Żydzi byli