o kim mówię, że powinien zamieszkać w tych tam strukturach i konstrukcjach, powiedziałbym po prostu, że ten ktoś to Ból. Albowiem rzeczywistość to to, co stawia opór; czyli to, co boli. A człowiek rzeczywisty to taki, którego boli (Dz III 232-233).<br>Teraz widać już dobrze, gdzie przebiega granica, którą odgradza się Gombrowicz od zgubnej, fałszywej czy zwyczajnie obcej sobie współczesności. Decyduje po prostu kierunek dążenia. Badanie formy, fascynacja formą była dla Gombrowicza tylko pierwszym etapem duchowego rozwoju. Pragnął poznać tajniki Formy o tyle, o ile zdobyta wiedza pomagała mu uwolnić się od ciężaru, nacisku, uwierania narzuconych formuł, relacji, konwencji. A także