zalicza Plechanowa. Czołowym przedstawicielem linii drugiej jest niewątpliwie Gramsci. Należą do niej także przedstawiciele empirycznej socjologii humanistycznej, jak również Ludwik Krzywicki.<br>Formułując w głośnym szkicu &lt;hi rend="italic"&gt;Idea a życie&lt;/&gt; - publikowanym dwa lata wcześniej (1888) niż znane listy Engelsa do Blocha i Schmidta - zasadę &lt;page nr=74&gt; wzajemnego współoddziaływania i współkształtowania się czynnika obiektywnego i subiektywnego w procesie dziejowym, ma już Krzywicki w swym dorobku inny szkic, w którym zrażony wulgaryzacjami i jednostronnościami tzw. materializmu ekonomicznego opowiada się za terminem "realistyczne" miast "materialistyczne" pojmowanie dziejów. <br>Namiętna polemika z fatalistycznym determinizmem ekonomicznym znamionuje twórczość autora wzruszających Listów z więzienia i porywających Zeszytów więziennych wybitnego włoskiego komunisty Antoniego