wcześniejsza analiza, krytycznym, chociaż może koniecznym stadium takiego odwrotu jest faza druga, od której reżym może ewoluować w czterech alternatywnych kierunkach. Jak już zaznaczono, najprawdopodobniejsza wydaje się ewolucja w kierunku fazy trzeciej - postkomunistycznego autorytaryzmu - z mniej prawdopodobnymi opcjami fragmentacji, prób powrotu do fazy totalitarnej, lub bezpośredniego przejścia do demokracji pluralistycznej.<br> Tak czy inaczej, w tym, procesie zmian utrata przez władzę komunistyczną monopolu w środkach masowego przekazu jest kluczem do załamania się komunistycznego totalitaryzmu. W warunkach komunizmu, a zwłaszcza jego intensywnej i monopolistycznej indoktrynacji, odbywa się następujący, proces: powstaje ideologicznie wyobcowana masa, żądna przyswoić sobie alternatywne informacje, która w tym celu rzuca się skwapliwie