Esencji polskości. Summy dziejów i narodowej chwały. Wszystko to skłaniało do patriotycznych, patetycznych wręcz wzruszeń. Dla rodaków z Warmii, Mazur czy Śląska stał się Wawel miejscem identyfikacji narodowej i przez to samookreślenia państwowego. Tutaj stawali się Polakami. Wawel metafizycznie przyciągał. Paraliżował umysły, dodając nowych sił; narzucał polskość. Przytoczmy głos dwóch koryfeuszy naszej kultury z XIX stulecia. Relacje z ich pobytu na Wawelu są doskonałym przykładem, czym był Wawel dla pokolenia doby zaborów.<br>Stanisław Moniuszko przebywał w Krakowie w maju 1858 roku. Kompozytor notował: &lt;gap&gt;.<br>&lt;gap&gt;<br>Podobnie odczuł atmosferę Wawelu Józef Ignacy Kraszewski, który w roku 1871 bawił w Krakowie. &lt;gap&gt; <br><br>W tymże niemal czasie