się o nich zwykło pamiętać lub w ogóle pozostały nieznane.<br>Ambona w obronie chłopa Na czoło wysuwają się tu wystąpienia autorów duchownych w obronie chłopów pańszczyźnianych. To prawda, iż paulin Andrzej Gołdonowski, wzywając w XVII stuleciu do sprawiedliwego traktowania poddanych, nie wahał się wyjaśnić, iż nie idzie mu wcale o zbytnią i niewczesną łagodność. Albowiem gdyby chłopi "nad sobą nie czuli karności, spysznieliby, gnojami upornymi by się stali. Kara robić nauczy; jako naszy Polacy mówią: rózga dzieci rozumu i roboty uczy, a dębowy kij chłopa". Tym okrutnym, w naszym odczuciu, słowom można wszakże przeciwstawić liczne wystąpienia wskazujące na ciężką dolę poddanych