Krótko i węzłowato

Krótko i węzłowato
6.04.2016
6.04.2016
Szanowni Państwo,
skąd wzięło się określenie krótko i węzłowato, tzn. dlaczego węzłowato przyjęło się jako wzmocnienie zwięzłości i krótkości? Mnie węzłowaty kojarzy się raczej tak, jak podano w SJP, czyli 'pełen węzłów', a więc raczej 'nierozwikłany, nierozwiązany, skomplikowany'.

Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Węzłowato to przysłówek utworzony od przymiotnika węzłowaty, który dawniej miał więcej znaczeń niż obecnie. Współcześnie węzłowaty to wyłącznie ‘pełen węzłów’ – to znaczenie jednak nie „przeniosło się” do przysłówka. Oprócz tego węzłowaty znaczył (cytuję za tzw. słownikiem warszawskim: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, Warszawa 1900–1927, t. 7, s. 528; stamtąd też pochodzą cytaty): ‘krótki a znaczący, jędrny; w krótkich abcugach wyrażony, treściwy, zwięzły, lakoniczny, dosadny, ścisły’, np. Usłyszawszy tę tak węzłowatą odpowiedź, poszli (M. Rej), Bardzo węzłowatemi słowy rzecz wyrażają (Biblia Wujka), Co jest zbyt węzłowate a nie każdemu ku wyrozumieniu łatwe (P. Skarga). Jak widać, węzeł jest kojarzony nie tylko z zagmatwaniem, lecz także z syntetycznym, zwięzłym (ten przymiotnik także odwołuje się do metafory wiązania) ujęciem tematu – przekazanie myśli porównane jest do zaciśnięcia węzła, w wyniku czego długa lina (w przenośni – myśl) staje się ściśnięta, zwarta. Proszę zauważyć, że właśnie przez słowa związane ze ściśnięciem: nauki ścisłe, wyrażać się ściśle, mówić zwięźle itp. oddawane jest pojęcie ‘dyscyplina myślowa’.

Przysłówek węzłowato nawiązuje do drugiego, już nieistniejącego, znaczenia przymiotnika. Wchodził on kiedyś w luźne związki składniowe (czyli nie tworzył, tak jak dzieje się to dzisiaj) frazeologizmu. Jeśli ilustrację cytatową przedstawioną w cytowanym już słowniku pod red. Karłowicza, Kryńskiego i Niedźwiedzkiego uznamy za reprezentatywną, to można przyjąć, że interesujący nas wyraz pojawiał się zwykle w otoczeniu takich wyrazów i wyrażeń, jak: krótko, krótkie słowa, por. (cytuję za tzw. słownikiem warszawskim) Krótko a węzłowato, Bardzo króciuchnemi słowy ale węzłowato wszystko wyłożył (M. Rej). W drugim przykładzie bardzo wyraźnie widać różnicę znaczeniową między krótkimi słowami a węzłowatym sposobem oddania treści – węzłowato to ‘treściwie, zwięźle’.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego