wymowa

 
Są tu rozstrzygnięcia większości problemów związanych z wymową: mówimy miękko gienerał, czy twardo generał; prawidłowa wymowa to wyłączać, czy może wyłanczać; lepiej wziąść czy wziąć; jak akcentujemy matematyka czy matematyka?
  • Hôtel Lambert
    16.06.2017
    Jak powinno się wymawiać nazwę stronnictwa Hôtel Lambert?
    Polskie stronnictwo polityczne działające we Francji po powstaniu listopadowym wzięło swą nazwę od nazwy paryskiego pałacu (którego właścicielem był książę Czartoryski, przywódca ugrupowania) – l’hôtel Lambert.
    Wyrażenie odnoszące się do budynku wymawia się zgodnie z zasadami języka francuskiego („lotel lãber”), natomiast wymowa nazwy stronnictwa jest już częściowo spolszczona – rzeczownik Hôtel (mimo że zapisywany po francusku, z ô) wymawiamy jako hotel, natomiast nazwisko pierwszych właścicieli: Lambert ma już wymowę zgodną z oryginałem, czyli [lãber].
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Wymowa samogłosek nosowych
    10.04.2017
    Szanowni naukowcy,

    od długiego czasu zastanawiam się, czy w wyrazach z literą ę w środku, np. będę, brzęk, kręcone, rębajło, wewnętrzny, należy wymawiać czyste [ę], czy może zmiękczone przez „...e-m...”, „...e-n...”, „...e-ń...”.
    W sąsiedztwie jakich głosek należy wymówić: „...e-m...”, „...e-n...”, „...e-ń...”?
    Jakiego podziału wymaga poprawna ich wymowa? em" czy jw.?
    Jakie słownikowe zasady określają poprawną wymowę, gdy mamy do czynienia z literą ę w środku wyrazu?

    Proszę o pomoc.
    Wymowa głosek zapisywanych jako ą i ę w środku wyrazu zależy od tego, jaki charakter – pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy – ma następująca po nich spółgłoska.
    1. Jeśli po ą, ę występuje spółgłoska półotwarta (zwana też sonorną) l, ł, to zamiast samogłoski nosowej wymawiamy odpowiednią ustną, czyli o, e (np. wziąłem – wym. [wziołem], wzięli – wym. [wzieli].
    2. Jeśli po ą, ę występuje spółgłoska zwarta b, p, d, t lub zwarto-szczelinowa c, cz, ć, dz, dż, dź, to samogłoska nosowa „rozkłada się” na dźwięki om, on, em, en itd. (np. ząb – wym. [zomp], pięć – wym. [pieńć], męczyć – wym. [menczyć]).
    3. Jeśli po ą, ę występuje spółgłoska zwarta k, g, to samogłoska nosowa „rozkłada się” na dźwięki „samogłoska nosowa + tzw. n tylnojęzykowe” – tak jak w wyrazach ręka, mąka, węgiel itd.
    4. Samogłoski nosowe wymawiamy tylko po spółgłoskach szczelinowych, czyli w, f, s, z, ś, ź, sz, ż [rz], ch [h] – por. męski, wąchać, wąż, kąsać itd.
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • LaTeX (ponownie)
    22.03.2017
    Szanowni Państwo,
    chciałbym się odnieść do porady „LaTeX” (http://sjp.pwn.pl/szukaj/latex.html). Słowo to używane jest głównie przez matematyków. Matematycy zaś mówią tylko [latech]. Alfabet grecki jest akurat mocno zakorzeniony w języku tej dyscypliny, a sama litera chi występuje choćby w statystyce: test chi-kwadrat.
    Rozumiem, że z językoznawczego punktu widzenia wymowa [lateks] też jest poprawna, ale odradzałbym ją komuś, kto ma styczność z tym środowiskiem. Może to zostać odebrane jako przejaw dyletanctwa.

    Z poważaniem
    Czytelnik
    Dziękuję bardzo za uzupełnienie i wobec tego koryguję swoją poprzednią poradę – zgodnie ze zwyczajem środowiskowym nazwę LaTex wymawiaujmy jako [latech].
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Romantyzmie, profesjonalizmie
    22.03.2017
    Szanowni naukowcy,
    zastanawiam się nad poprawną wymową słów takich jak: profesjonalizmie, socjalizmie, kapitalizmie itd.
    Wymawia się takowe słowa przez „ź” czy „z”"?
    Jakie zasady fonetyki w języku polskim przemawiają za poprawną formą?

    Z wyrazami szacunku
    Dawid Jarmoluk
    W miejscowniku wyrazów zakończonych na ˜zm dochodzi (przed końcówką -e) do zmiękczenia spółgłoski [m], w wyniku czego powstaje [m’] (zapisywane jako mi). Tradycyjnie (i starannie) głoska, która poprzedza [m’], a więc głoska [z], nie powinna się zmiękczyć, a zatem należy ją wymawiać twardo – jako [z]. Ponieważ jednak przed miękkim [m’], przygotowując się do jej wytworzenia, w naturalny sposób język przesuwa się ku środkowi, w wyniku czego powstaje inna miękka głoska – [ź]. Taki sposób wymowy jest już akceptowalny – jako mniej staranny.
    A zatem: staranna wymowa to [zm’e], a potoczna (w zasadzie już: codzienna) to [źm’e]. Niezależnie od tego, jak chcemy wymówić wyrazy typu kapitalizm, profesjonalizm w miejscowniku, zapiszemy je zawsze w sposób oddający twardą wymowę, czyli: w kapitalizmie, o profesjonalizmie.
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Wymowa 15
    9.11.2016
    W poradzie napisano: „Gdyby ktoś słowo piętnaście wymawiał dokładnie tak, jak się pisze, to wszyscy byśmy zgodzili się natychmiast, że mówi nienaturalnie...”.
    Czyżby? A co ze słowem piętno?
    Moim zdaniem piętnaście wymawia się jako [pietnaście] w wyniku niedbalstwa i niesprawności ust i języka. [Pietnaście] brzmi jak „poszłem”.

    Pozdrawiam
    Marek Byczkowski
    Liczebnik 15 (zapisywany słownie: piętnaście) wymawia się [pietnaście], nie: *[piętnaście], nie: *[pientnaście]. Tak podaje np. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego albo Słownik poprawnej wymowy polskiej W. Lubasia. Prawdą zatem jest, że nie wymawiamy tego słowa tak, jak je zapisujemy – podobnie jak nie wymawiamy literowo słowa piętno (czytamy je: [pientno]. Wymowa dosłowna *[piętno] byłaby hiperpoprawna, czyli: niepoprawna.
    Niewątpliwie w wymowie liczebnika 15 zaszły (i ustabilizowały się w normie) pewne uproszczenia, których przyczyną jest chęć ułatwienia sobie wymowy trudnych zbitek głoskowych: wymowa [pietnaście] jest o wiele prostsza niż [piętnaście] czy nawet [pientnaście]. Obserwujemy to też w innych liczebnikach: 50 wymawiamy [pieńdziesiont], 500 – [pieńćset], 60 – [szeździesiont], 600 – [sześset].
    Nie jest to zjawisko nowe; w historii języka uproszczenia wymowy wpływały nawet niejednokrotnie na ortografię wyrazów, np. przymiotnik zamojski odzwierciedla wymowę niegdysiejszej formy zamośćski, powstałą wskutek licznych uproszczeń. Dziś jednak nikogo forma zamojski nie razi, a nawet powiedziałabym: możemy się cieszyć jej melodyjnością.
    O ile więc zgadzam się z Panem, że staranność wymawianiowa jest ważna, o tyle nie oceniałabym tak surowo pewnych form od dawna zakorzenionych w polskiej normie fonetycznej, a powstałych wskutek naturalnych procesów rozwojowych języka.
    Agata Hącia
  • Dotknięta wędka
    30.10.2016
    Która wymowa słowa wędka: [vendka] czy [veu̯dka] jest poprawna?

    To samo pytanie dotyczy słowa dotknięta: [dotkn'enta] czy [dotkn'eu̯ta]?
    Przed spółgłoskami przedniojęzykowymi – a takimi są [d], [t] – literę ę wymawiamy jako [en] (czyli dyftongicznie). Poprawna wymowa interesujących Pana wyrazów więc to: [ventka] (z [t] przed [k], gdyż dochodzi tu do ubezdźwięcznienia [d]) oraz [dotkn’enta].
    Wymowa z u niezgłoskotwórczym jest błędna.
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Wymowa angielskich inicjałów
    8.10.2016
    Jak wymawiamy w języku polskim angielskie inicjały (np. T.S. Eliot,H.D. – pseudonim Hildy Doolittle)?
    Choć nie ma ścisłych zasad dotyczących wymowy obcojęzycznych inicjałów, to przyjęło się, że inicjały, które towarzyszą nazwisku noszonemu w kraju anglojęzycznym, wymawiamy po angielsku. Gdy prezydentem USA był George Walker Bush, zwyczajowo pierwszą literę jego drugiego imienia czytano tak, jak się wymawia jej nazwę w języku angielskim: ['dʌbəlju] (co zresztą budziło czasem kontrowersje, a czasem nieporozumienia – niektórzy Polacy sądzili, że „dablju” to imię).
    Jeśli mamy do czynienia z samymi inicjałami (bez towarzyszącego nazwiska), to wymawiamy je bądź tak jak w oryginale (a więc H.P. – [eɪʧ-pi:]), bądź po polsku ([ha-pe]) – nie ma tu reguł. Podobnie jest zresztą z anglojęzycznymi skrótowcami – jedne są wymawiane wyłącznie po polsku (USA – [u-es-a]), inne wyłącznie po angielsku (FBI – [ɛf-bi:-aɪ]), a inne: i tak, i tak (GPS – [gie-pe-es] i [ʤi:-pi:-ɛs]).
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Moi w szyi
    29.09.2016
    Dlaczego niektórzy popełniają błędy ortograficzne takie jak: szyji, nadzieji, ciepłych kraji, moji?
    Czy naprawdę te osoby (a może większość, nawet ci którzy znają zasady ortografii) słyszą i mówią w wygłosie dwie głoski [ji]? Ciekawi mnie to, bo dla mnie to jest naturalne, że piszemy moi, szyi, etc., ponieważ słyszę i wymawiam te formy jako: [mo-i], [szy-i]. Które formy w wymowie są poprawne?
    Najpierw w sprawie *ciepłych kraji – mamy tu przede wszystkim błąd w odmianie, gdyż dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika kraj to krajów.
    W sprawie zasadniczej – w formach moi, szyi, alei itd. wymawiamy na końcu [ji]. Wymowa typu [mo-i] nie jest wzorcowa.
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Biuret
    22.04.2016
    Szanowni Państwo,
    jak powinno się poprawnie wymawiać słowo biuret? Jako bjuret czy bi-uret (uwzględniając fakt, że jest to dimer mocznika, stąd grecki przedrostek bi-)?
    Wyrazy, w których po bi (niezależnie od pochodzenia tej cząstki) następuje litera oznaczająca samogłoskę, wymawiamy dwojako: synchronicznie lub asynchronicznie.
    Wymowa synchroniczna polega na tym, że dwa ruchy artykulacyjne, które są potrzebne do realizacji połączeń dźwięków biu, bia itp., czyli ruch warg (zwarcie) i ruch języka (wznoszenie się środka języka ku podniebieniu twardemu), są wykonywane jednocześnie, w związku z czym powstają dźwięki typu b’u, b’a (słyszymy miękkie bi, nie zaś bj).
    Przy wymowie asynchronicznej ruch języka jest opóźniony w stosunku do ruchu warg, w związku z czym powstaje dźwięk typu bju, bja (najpierw wymawiamy b, a później j).
    Oba typy wymowy są poprawne, przy czym wymowa drugiego typu, wymagająca od mówiącego mniej wysiłku (po prostu łatwiejsza), jest częstsza.
    Na pewno w wymowie wyrazu biuret nie należy rozdzielać cząstki bi od dalszej części wyrazu. Gdybyśmy więc słowo to podzielili na sylaby, otrzymalibyśmy biu-ret, nie zaś: *bi-u-ret.
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Jak wymawiać cherry?
    11.04.2016
    Szanowni Państwo,
    chciałbym się dowiedzieć, jak to jest z wymową słowa cherry. Czy to zależy od kontekstu? W znaczeniu alkoholu SJP podaje wymowę [szery], ale od osoby związanej z gotowaniem słyszałem, że mówi się o pomidorkach [czeri]. Ponadto internetowa encyklopedia PWN także podaje wymowę [czeri] w przypadku brandy.
    Czy ze słowem cherry i jego wymową jest podobnie do Chicago, tzn. jest to słowo angielskie francuskiego pochodzenia?

    Z wyrazami szacunku
    Czytelnik
    Zacznijmy od Chicago – nazwa ta wywodzi się z języka Indian zwanego po angielsku Miami-Illiois. Jej pierwowzorem był wyraz sikkaakwa, przekształcony przez Francuzów w Chécagou i Checaguar (zob. obszerny tekst na ten temat). Tak więc wymowa z [sz] jest uzasadniona historycznie. Pod wpływem fonetyki angielskiej pojawiło się [cz] i w polszczyźnie obie formy – [szikago] oraz [czikago] są poprawne.
    Także ku wariantywnej wymowie skłaniałabym się, jeśli chodzi o cherry (likier). Słowniki i encyklopedie różnią się od siebie w rozstrzygnięciach – USJP oraz PWN-owska encyklopedia podają wymowę [czery], natomiast Multimedialny słownik języka polskiego PWN i Słownik języka polskiego PWN – [szery]. Cherry w języku angielskim pojawiło się w XIII wieku, jako pożyczka francuska (cherise, współcześnie: cerise ‘wiśnia’).
    Natomiast w wypadku pomidorków (tu chyba zawsze używane jest zdrobnienie) przyjęła się wymowa [czery].
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Płci
    30.03.2016
    Szanowni Państwo,
    jak brzmi prawidłowa wymowa słowa płci?
    Z wyrazami szacunku

    Czytelnik
    Formę rzeczownika płeć – płci wymawiamy tak, jak piszemy: [płci]. Niepoprawna jest wymowa [pci]. Także w przymiotniku płciowy wymawiamy trzy spółgłoski: |płć|, a zatem także i tu ich redukcja do dwóch ([pć]) jest błędna. Mówimy zatem: [płciowy], nie zaś [pciowy].
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • papryka
    6.12.2015
    Wiadomo, że wyrazy takie jak matematyka, fizyka, muzyka akcentujemy na trzeciej sylabie od końca. Czy tak samo jest ze słowem papryka (które ma przecież inne pochodzenie)?
    Powinno się mówić PApryka czy papRYka?
    We wszystkich przytoczonych wyrazach wzorcowo akcent kładziemy na trzecią sylabę od końca, choć wynika to z innych przesłanek. Wyrazy matematyka, fizyka, muzyka, a także na przykład: logika, gramatyka mają pochodzenie grecko-łacińskie, a przejęty akcent to właśnie akcent proparoksytoniczny, czyli padający na trzecią sylabę, licząc od końca wyrazu. Wyraz papryka jest zapożyczeniem z języka węgierskiego, który każe akcentować każdy wyraz na pierwszą sylabę. Tak się składa, że pierwsza sylaba słowa papryka to jednocześnie jego trzecia sylaba od końca, stąd wrażenie, że wyraz ten – uzurpatorsko – wkradł się do grona słów o pochodzeniu grecko-łacińskim.
    Zwróćmy jeszcze uwagę na to, że zasada dotycząca akcentu na trzecią sylabę od końca odnosi się – słownikowo – do tzw. normy wzorcowej, czyli tych wszystkich użyć języka, które wymagają szczególnej staranności, elegancji, które się odwołują do tradycji językowej. Słownikowo dopuszczalne jest akcentowanie wymienionych wyrazów na drugą sylabę od końca – ale tylko w normie użytkowej, tzn. w sytuacjach prywatnych. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie temu, by również prywatnie posługiwać się normą wzorcową. Plusem takiego rozwiązania jest to, że w gruncie rzeczy mniej obciążamy pamięć – w odniesieniu do poszczególnych wyrazów musimy zapamiętać tylko jedną informację akcentuacyjną zamiast dwóch.
    Agata Hącia
  • PiS a PO - różnice gramatyczne
    2.12.2015
    Dlaczego skrót PiS wymawiamy jak słowo, a nie jak skrót Pe i Es ?
    PiS to skrótowiec, czyli wyraz powstały ze skrócenia grupy wyrazów, zwykle jakiejś nazwy własnej. Jeśli w środku takiego skrótowca jest samogłoska, to przyjmuje on postać tzw. skrótowca głoskowego (głoskowca), co sprowadza się do tego, że występujące w nim znaki wymawiamy jako głoski, czyli – jak Pan to ujął: jako słowo. Podobnie dzieje się ze skrótowcami innych nazw zawierających samogłoskę między spółgłoskami: BUW (Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego) – „buw”, GUS (Główny Urząd Statystyczny) – „gus”.
    Jeśli skrótowiec składa się z samych spółgłosek, to niemożliwe byłoby ich wymówienie jako głosek właśnie. Wówczas wymawiamy nie głoski, lecz nazwy wszystkich liter, np. PKP (Polskie Koleje Państwowe) – „pe-ka-pe”. Ten zabieg stosujemy też zazwyczaj wówczas, gdy spółgłosce towarzyszy tylko jedna samogłoska – na początku lub na końcu skrótowca: PO (Platforma Obywatelska) – „pe-o”, UW (Uniwersytet Warszawski) – „u-wu”. Takie skrótowce określa się jako literowce (skrótowce literowe).
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • Ze - z
    21.11.2015
    Czy powinno być ze wstępnych ustaleń wynika, czy z wstępnych ustaleń wynika?
    Proszę o pomoc, ponieważ w internecie widnieje jedna jak i druga wersja i nie wiem, która jest poprawna.
    Dziękuję i pozdrawiam :)
    Poprawna (i możliwa do wymówienia) jest tylko wersja: ze wstępnych ustaleń wynika. Przed wyrazem rozpoczynającym się spółgłoską w lub f, po której następują inne spółgłoski, mówimy (a zatem też piszemy) ze i we, a nie z i w, np. we wtorek, we Wrocławiu, ze wstydu, ze wzgórza.
    Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
  • niejasne pytanie
    15.10.2015
    Witam.
    Mam pytanie związane z wymową c'h. Nigdzie nie ma informacji na ten temat. Czy czyta się to po prostu jako ch, czy może jakoś inaczej i w jaki sposób się to akcentuje?
    Pytanie otrzymałem w takim zapisie, że nie wiem, o co chodzi. Czy o różnicę w wymowie między h i ch? We współczesnym języku ogólnym (w przeciwieństwie do niektórych dialektów) nie ma żadnej.
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
    1. 15.10.2015
      Choć wiem, że to autor pytania powinien zadbać o jasność treści i wskazanie kontekstu, służę pomocą. Moim zdaniem autor pytania spotkał się z zapisem c’h i nigdzie (tj. zapewne bezpośrednio w czytanym tekście) nie znalazł informacji na ten temat.
      Według mojej wiedzy zapisu c’h stosuje się tylko w dwóch wypadkach – w obu dla oddzielenia c od h, celem uniknięcia wymowy standardowej dwuznaku ch:
      a) w transkrypcjach fonetycznych niektórych języków (np. gruzińskiego, birmańskiego, chińskiego) – na oznaczenie wymowy przydechowej dźwięku c (jak polskie c w słowie coś), czyli czegoś w typie zbitki spółgłosek między słowami koc chorego (c’h = cch), celem odróżnienia od zapisu ch, który może być wymawiany (zależnie od języka) jak polskie ć, cz lub ch;
      b) w ortografii bretońskiej – dla zaznaczenia wymowy głoski wymawianej jak polskie ch (analizowanego jak kh, czyli k „przydechowe”), dla odróżnienia od dwuznaku ch wymawianego jak polskie sz (czyli tak, jak w języku francuskim).
      Z poważaniem
      Maciej St. Zięba
  • trzy po trzy
    14.04.2015
    Ostatnio dyskutowaliśmy ze znajomymi nad wymową wyrażenia pleść trzy po trzy. Niektórzy twierdzili, że należy je akcentować na słowie po, inni, że na drugie trzy. Która wymowa jest poprawna?
    Nigdy nie słyszałem, aby w zwrocie pleść trzy po trzy ktoś kładł akcent gdzie indziej niż na sylabie po. Jest to oczywiście akcentowanie nieregularne, właściwe temu akurat zwrotowi. Jeśli przeczytamy w jakiś starszym podręczniku matematyki dla szkoły podstawowej, że ktoś kupił trzy jabłka po trzy grosze, to akcentu nie położymy na po.
    Pleść trzy po trzy jest nietypowe akcentowo także na tle wyrażeń bliskoznacznych, por. mówić piąte przez dziesiąte (nie akcentujemy przyimka) lub ni w pięć, ni w dziewięć (tym bardziej).
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  • jak wymawiać liczebnik 15?
    5.04.2015
    Dobry wieczór!
    Przeczytałem, że nie mówi się piĘtnaście, tylko piEtnaście. Nie wiem, czy to stuprocentowa prawda, dlatego pytam, czy coś się stanie, jeśli będę mówił tak, jak się pisze?
    Przypuszczam, że mówi Pan pietnaście, tylko Pan o tym nie wie. Piętnaście mógłby mówić cudzoziemiec, który zanadto się wzoruje na pisowni. Zgodna z regułą byłaby wymowa pientnaście, ale liczebniki są często używane, toteż wiele w nich uproszczeń odbiegających od reguły. Wyrazistym przykładem są różne warianty wymowy liczebnika 600: pedantyczny sześćset (w słownikach oceniany jak pozanormatywny, co moim zdaniem jest przesadą), staranny sześset i potoczny szejset.
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  • Kärcher
    24.03.2015
    Szanowni Państwo,
    mam pytanie odnośnie myjek ciśnieniowych Kärcher. Słyszałam, jak ludzie różnie wymawiają nazwę: [keszer], [kacher], [keczer], [karcher]. Jak prawidłowo powinno się wymawiać? Czy dopuszczalne jest spolszczenie tej marki? Czy obowiązuje wyłącznie wymowa z języka niemieckiego?
    Dziękuję za odpowiedź
    Niemiecka wymowa to w przybliżeniu [kerśer], ale nie sądzę, że powinniśmy ją narzucać mówiącym. Warta akceptacji wydaje się też literową wymowę [karcher] i mieszana [kercher]. Wiele innych zapożyczeń niemieckich z dwuznakiem ch ma w polszczyźnie wymowę literową, np. rachunek pochodzi od niemieckiego Rechnung, które Niemcy wymawiają mniej więcej z inicjalnym [reś].
    Jeśli chodzi o pisownię, to właściciel marki na pewno nie jest zainteresowany jej polonizacją. Myślę, że powinniśmy pozostać przy oryginalnej formie Kärcher.
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  • meritum i podobne
    16.02.2015
    Dzień dobry,
    od kilku dni nie daje mi spokoju następująca kwestia: skąd akcent proparoksytoniczny w wyrazie meritum? Słowa zapożyczone z końcówką -um, takie jak liceum, akwarium, a nawet – wbrew rosnącej w mediach popularności trzeciej sylaby od końca – muzeum, akcentujemy wszak paroksytonicznie. Jakie zasady regulują akcentowanie w wyrazach zapożyczonych?
    Pozdrawiam serdecznie
    tw
    Zasady opisano np. w haśle problemowym akcent w słownikach poprawnej polszczyzny PWN. Stanowią ogólnie, że wyrazy o określonych zakończeniach, mające źródło w łacinie (czasem w łacinie i grece), akcentowane są w języku starannym na trzeciej sylabie od końca. Niestety, są wyjątki, uzasadnione np, tym, że niektóre takie wyrazy, jak choćby muzeum lub akwarium, wzięliśmy bezpośrednio z niemieckiego, gdzie mają akcent paroksytoniczny. Poza tym wprowadzenie dwóch norm akcentowania, wzorcowej i użytkowej, skomplikowało sprawę w szczegółach, gdyż trudno powiedzieć, dlaczego np. w NSPP dopuszcza się potocznie akcent miNImum i maKSImum, a nie dopuszcza meRItum. Myślę, że jest to niedopatrzenie i że wymowa wszystkich tych trzech rzeczowników powinna być jednakowa: z akcentem proparoksytonicznym (jak w łacinie) w normie wzorcowej, a z akcentem paroksytonicznym w normie użytkowej.
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  • akcenty i wiersz
    2.02.2015
    Witam!
    Mam jeszcze jedno pytanie. Kilka dni temu uczyłam się wiersza do szkoły na konkurs, który odbył się dwa dni temu. Nadal nurtuje mnie pytanie, jak postawić akcent w słowach: republika, oduczyć, podpisałybyście, najsławniejszy, czterysta, posprzątalibyśmy i odpocząłby. Ale szczególny dylemat mam ze słowem gramatyka (akcent powinien być postawiony na ma czy ty?). Głupio trochę o to pytać, ale w końcu po to jest poradnia.
    Z góry dziękuję :)
    Niektóre wiersze mają taką strukturę, że wręcz wymuszają akcent na określonej sylabie. Mam nadzieję, że wiersz, który recytowałaś w szkole, nie zmuszał Cię do stawianie akcentów niezgodnych z jego treścią i stylem. Jeśli był to poważny wiersz, należałoby kłaść akcenty według normy starannej, a zatem: rePUblika, odUczyć, podpiSAłybyście, najsławNIEJszy, CZTErysta, posprząTAlibyśmy, odPOcząłby, graMAtyka (niektóre z tych wyrazów nie powinny budzić wątpliwości w akcentowaniu, ale wymieniłem wszystkie).
    Jeżeli natomiast recytowałaś wiersz żartobliwy, to akcentowanie poniżej normy starannej mogło się mieścić w intencjach autora i w takim razie nie należałoby jego zamysłów poprawiać. W języku potocznym wymienione wyrazy mają akcent następujący: repuBLIka, podpisałyBYście, czteRYsta, posprzątaliBYśmy, gramaTYka (tym razem wymieniłem tylko wyrazy różniące się akcentem od wcześniej wymienionych i mógłbym dodać jeszcze odpoCZĄŁby, gdyż taki akcent dopuszcza np. NSPP w haśle problemowym akcent, ale muszę powiedzieć, że mnie się on wydaje rażący nawet w języku potocznym i nie wiem, czy aprobata dla niego w słowniku nie wynika jedynie z przeoczenia).
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski

••• Więcej

Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego