nieustanny, nieustający i ustawiczny
dlaczego w języku polskim słowa nieustanny i nieustający są synonimem wyrazu ustawiczny? Wszystkie trzy przykłady pochodzą od czasownika ustawać, ale dwa pierwsze posiadają człon przeczący, a ostatni – nie, pomimo że każdy z nich znaczy to samo. Jak wykształciła się ta nieregularność?
Z góry dziękuję za wyjaśnienie tej kwestii.
9.04.2014
9.04.2014
Szanowni Państwo,dlaczego w języku polskim słowa nieustanny i nieustający są synonimem wyrazu ustawiczny? Wszystkie trzy przykłady pochodzą od czasownika ustawać, ale dwa pierwsze posiadają człon przeczący, a ostatni – nie, pomimo że każdy z nich znaczy to samo. Jak wykształciła się ta nieregularność?
Z góry dziękuję za wyjaśnienie tej kwestii.
Zarówno nieustanny, jak i nieustający to imiesłowy (pierwszy – imiesłów przymiotnikowy bierny, drugi – przymiotnikowy czynny) utworzone od czasownika nie ustawać. Od początku swojej obecności w polszczyźnie niosą znaczenie 'nieprzemijający, trwały'. W tym znaczeniu są notowane już w okresie staropolskim i nie zmieniły go do dziś. Podobne znaczenie niesie przymiotnik ustawiczny, który ma nieco inną proweniencję, wiąże się bowiem nie tyle z samym czasownikiem ustawać, ile z rdzeniem *stav-, który pojawia się chociażby w rzeczowniku staw. Staw to zbiornik, w którym woda stoi (stawa), podobnie ustawiczny to taki, który stoi, jest stateczny, niezmienny, a zatem trwały i nieprzemijający. Przymiotnik ustawiczny, podobnie jak staropolski rzeczownik ustawiczstwo ('stateczność') jest obecny w polszczyźnie najprawdopodobniej za sprawą języka czeskiego (ustavičný).
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski