zaczym

zaczym
18.04.2012
18.04.2012
Dzień dobry.
Mam problem ze znaczeniem słowa zaczym, które w słowniku języka polskiego nie występuje, ale znaleźć je można w literaturze i dokumentach (np. w Quidam Cypriana Kamila Norwida czy w Traktacie wieczystej przyjaźni pomiędzy Rosją a Rzecząpospolitą z 1768 r.). Czy w tym wypadku jest to wyłącznie regionalne znaczenie? Czy jest to poprawne użycie tego słowa?
Z poważaniem
Marek Bor
Wyraz zaczym (znany także w formie zaczem) jest archaizmem. Składa się z przyimka za i zaimka co w narzędniku, tzn. czym. Należy tu dodać, że pod wpływem formy miejscownika czem także narzędnik przybierał postać czem. Ostatecznie uogólniła się forma czym w obu przypadkach. Zgodnie z etymologicznym znaczeniem zaczym oznacza, że coś jest następstwem lub skutkiem czegoś; słowo to jest bliskoznaczne wyrażeniom: a więc, a zatym, przeto, dlatego. Słownik warszawski podaje takie przykłady użyć tego wyrazu:
Deszcz lunął, zaczym zmokliśmy. Biła dwunasta, zaczym do stołu (Troc). Zaczym my się oba za czupryny chwycili i splątali jak kłębek, potoczyli razem do progu (M. Konopnicka). Zaczym nie pozostawało nic więcej (H. Sienkiewicz).

Słownik warszawski podaje również znaczenie ‘zanim, nim, dopóki nie’ z następującą dokumentacją tekstową:
Zaczym się ubierze, to i godzina zejdzie. Pewno rajtary nie dostają, zaczym lud pieszy weźniem pod kopyta (A. Mickiewicz).

W ciągu XX w. wyraz wyszedł z użycia, stąd jego nieobecność w nowszych słownikach polszczyzny ogólnej.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego