Azaż dyjabły

Azaż dyjabły
7.03.2014
7.03.2014
Dzień dobry!
Proszę określić, z jakim rodzajem archaizmu mamy do czynienia w przypadku wyrazów: dyjabły, fijołki oraz bodajż, azaż.
Pozdrawiam
R.K.
Archaizm to taki element języka, który współcześnie jest odczuwany jako wyraz niewspółczesny, przestarzały lub w ogóle zapomniany. Archaizmem może być forma fonetyczna (i graficzna) wyrazu, jego znaczenie, forma fleksyjna lub cały wyraz. Wyrazy niesamodzielne, takie jak spójniki, przyimki, partykuły (wyraz z konstrukcjami składniowo-frazeologicznymi) zalicza się do grupy archaizmów składniowych. Przyjrzyjmy się teraz podanym wyrazom:
Dyjabły, w liczbie pojedynczej dyjabeł. Jest to wyraz dawny, zapożyczony z grec. diábolos, za pośrednictwem łac. diabolus i st. czes. diabel. W języku polskim zapisany bardzo wcześnie, bo już w XIV w., należał do terminologii chrześcijańskiej. Początkowo był to wyraz trójsylabowy: dy-ja-beł. Następnie uległ skróceniu do dwusylabowego: dja-beł, skąd diabeł. Podobnie w pozostałych przypadkach i liczbach. A zatem dyjabły to archaizm fonetyczny (i graficzny).
Fijołki, lp. fijołek, to również wyraz dawny, zapożyczony z łac. viola, za pośrednictwem języka czeskiego bądź niemieckiego. Miał strukturę trójsylabową: fi-jo-łek || fi-joł-ek, w lm. fi-joł-ki. W wyniku zmian i procesów akcentacyjnych uległ skróceniu do dwu sylab: fio-łek, fioł-ki. Taka wymowa i zapis obowiązuje od pocz. XX w. Archaiczną wymowę trójsylabową zachowują jeszcze przedstawiciele najstarszego pokolenia oraz ludzie mówiący gwarą. A zatem fijołki to archaizm fonetyczny (i graficzny).
Azaż to staropolska partykuła wprowadzająca pytanie (zwłaszcza retoryczne), stosowana w XV–XVIII w., później już tylko w tekstach poetyckich i archaizowanych. Składa się z partykuły podstawowej aza i partykuły wzmacniającej . Znana też była forma oboczna azali. Archaizm składniowy.
Bodajż to staropolska partykuła złożona z bodaj – od bog daj (aby…) – i partykuły wzmacniającej (obocznej do -że). Współcześnie znane są formy bodaj, bodajby. Bodajż to archaizm składniowy.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego