Cała prawda o Murzynowie

Cała prawda o Murzynowie

5.03.2014
5.03.2014

Szanowni Państwo!

Przejeżdżałam ostatnio przez Wielkopolskę i zaintrygowały mnie nazwy kilku, niezbyt od siebie oddalonych miejscowości: Murzynowo Kościelne, Murzynowo Leśne, Murzynówko, Murzynowiec Leśny. Jeśli to możliwe, proszę o wyjaśnienie ich pochodzenia. Kiedy powstały? Czy właściwe jest tu skojarzenie ze słowem murzyn? Szczególnie w tak zaskakującym połączeniu z przymiotnikami kościelne i leśne? Z góry dziękuję za odpowiedź!

Anna

Wszystkie wspomniane przez Panią nazwy miejscowości są w jakimś stopniu powiązane ze sobą, jednak sposób i czas ich kształtowania się był różny, co postaram się krótko omówić poniżej. Dla przejrzystości pozwolę sobie najpierw zestawić dostępną dokumentację historyczną dla wszystkich miejscowości, które Panią interesują. Zapisy w większości pochodzą ze słownika Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, t. VII, red. K. Rymut, s. 296–7.

Murzynowo Kościelne: in Murinov ecclesiae (1231), Murzinowo (1339), Murzynowo (1368, kopia), Murzÿnowo (1417), Maior murzynowo alias Cukyerowo (1491), Magna Murzynowo (1493), Murzinowo (1510), Murzinowo kosczielne (1578), Murzynow (1789), Murzynowo Kościelne (1846, 1885, 1981).
Murzynowo Leśne: Murzinovo (1389), Lesznye Murzinowo (1471), Murzynowo leszne (1484), Murzinowo Leszne (1510), Mvrzynowo Lyeszne (1535), Murzinowo lesne (1578), Murzynowo leśne (1885), Murzynowo Leśne (1981).
Murzynówko: de Murzinowo (1391), z Murzynowa Borowego (1431–36), Borowe Murzynowo (1491), Mvrzynowo Borove, Murzinowo Borowye (1510), Murzinowko Borowe (1540), Murzinowo Borowe (1578), Murzynowo Borowe (1578), Murzynowo Borowe (1674), Murzynow (1789), Murzynowo Borowe (1885), Murzynówko, niem. Eschwalde (1921), Murzynówko (1981).
Murzynowiec Leśny: Murzynower Lesner Hol. (1802–03), Murzynowo Leśne Ol. (tzn. Olędry, 1846), Murzynowo Leśne (1885), Murzynowiec Leśny, niem. Murwald (1921), Murzynowiec Leśny (1981).

Miejscowości Murzynowo Kościelne, Murzynowo Leśne i Murzynówko do XIV w. nosiły takie same nazwy Murzynowo. Najstarszy zapis z XIII w. odnosi się do Murzynowa Kościelnego, co może sugerować, że w przypadku dwóch pozostałych wsi nazwę tę ponowiono.

Pochodzenie nazwy Murzynowo nie jest w pełni wyjaśnione. Mogła zostać utworzona od nazwy osobowej Murzyn, z sufiksem -owo, która jednak w dokumentach historycznych pojawia się stosunkowo późno, bo w 1577 r. (Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku, t. III: Mc–Pi, red. A. Cieślikowa, s. 106), ta zaś z kolei pochodzi od wyrazu Murzyn ‘człowiek rasy czarnej’, też ‘ciemnoskóry mieszkaniec Afryki’, co ze staroczes. múřín ‘ts.’ (XIV w.), który w użyciu metaforycznym mógł odnosić się także do osób o ciemnej karnacji, por. prasłowiańskie *mura//murь ‘coś ciemnego’ (W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, s. 343; Słownik staropolski, t. IV, red. S. Urbańczyk, s. 355). Nazwa Murzynowo może mieć także związek z nazwą heraldyczną Murzynowa Głowa (odnotowaną w 1445 r.), która odnosi się do wizerunku herbu rodu Morów, na którym widnieje głowa Afrykanina, Murzyna lub Maura (Słownik staropolskich nazw osobowych, t. III, red. W. Taszycki, s. 584; Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Nazwy heraldyczne, oprac. M. Bobowska-Kowalska, s. 35). Biorąc pod uwagę stosunkowo późne poświadczenia dla wspomnianych antroponimów i wyrazu Murzyn, nie można też wykluczyć, że nazwa Murzynowo mogła mieć też związek z właściwościami topograficznymi okolicy – wszystkie trzy miejscowości leżą na obszarach nizinnych nad większymi lub mniejszymi rzekami w dorzeczu Moskawy, gdzie do dziś występują tereny bagienne, a zatem ich nazwę mogła motywować barwa podłoża (wspomniane wcześniej prasłowiańskie *mura//murь ‘coś ciemnego’, por. też niemieckie Moor ‘bagno, błoto, trzęsawisko’).

W związku z tym, że omawiane miejscowości znajdowały się w bliskiej odległości, zaszła potrzeba odróżnienia ich od siebie w celu łatwiejszej identyfikacji. Do nazw wsi w XV w. dodano człony określające ich lokalizację – Murzynowo Leśne, od przym. leśny, i Murzynowo Borowe (dziś Murzynówko), od przym. borowy (z bór ‘las iglasty’). Oba człony – Leśny i Borowy – związane są z położeniem tych wsi na skraju lasu. Natomiast w przypadku najwcześniej odnotowanej (zapewne też najstarszej i największej) miejscowości Murzynowo Kościelne do nazwy Murzynowo w dokumentach dodawano czasem określenia łac. magnus ‘duży wielki’, maior ‘większy’ (efemerycznie pojawia się nazwa Cukierowo, od nazwy osobowej Cukier, odnotowanej w 1533 r., z sufiksem -owo). Od XVI w. w odniesieniu do tej wsi funkcjonuje nazwa Murzynowo Kościelne (z kościelny ‘związany z kościołem, należący do kościoła’), w związku ze znajdującym się tam kościołem (por. pierwszy zapis). Zatem do początku XX w. funkcjonowały trzy nazwy miejscowe – Murzynowo Kościelne, Murzynowo Leśne i Murzynowo Borowe (dziś Murzynówko). Po I wojnie światowej dla tej ostatniej miejscowości przyjęto nazwę Murzynówko, która mogła funkcjonować już wcześniej, por. zapis z 1540 r. Murzinowko Borowe.

Wieś Murzynowiec Leśny powstała o wiele później – pierwsze zapisy pochodzą z początku XIX w. Pierwotnie była to osada należąca do Murzynowa Leśnego, o czym świadczy niemiecka nazwa Murzinower Lesner Hol[länder] z pierwszym członem w formie przymiotnika od nazwy Murzynowo Leśne, drugim zaś od wyrazu Holländer, a także polska nazwa Murzynowo Leśne Olędry. Człony Holländer, Olędry pierwotnie określały miejscowości założone przez osadników olęderskich, pochodzących głównie z Niderlandów (XVI–XVII w.), a później przez wszystkich osadników (co, z uwagi na późną metrykę, odnosi się zapewne do Murzynowca Leśnego). Po I wojnie światowej zaczęto używać nazwy Murzynowiec Leśny (z elipsą członu Olędry, zastąpionego sufiksem ‘-ec), w celu odróżnienia od nazwy wsi Murzynowo Leśne.

Archiwum
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego