Co ma brona do obrony?

Co ma brona do obrony?
12.09.2018
12.09.2018
Czy zdaniem Państwa istnieją związki znaczeniowe słów broń, obrona ze słowem określającym czynność rolniczą, mianowicie bronowaniem? U dawnych Słowian bardzo ważnym był zwyczaj oborywania granic, co stanowi magiczną ochronę (obronę) przed rozmaitymi energiami, duchami, które mogłyby wejść w szkodę. Oborywaniem wyznaczano i utrwalano granice. My dzisiaj mówimy o obronie granic. Wyjaśnienia słów broń i brona w Słowniku prasłowiańskim jedynie zwiększyły ilość rodzących się pytań…
Etymologia słów brona, broń, bronić, nie wyłączając bronować, ginie w zamierzchłej przeszłości (stwierdzenie: „prasłowo”, którym Aleksander Bruckner w swoim Słowniku etymologicznym języka polskiego skwitował odległy historyczny rodowód brony, jest w pełni uzasadnione). Trzeba w związku z tym podkreślić, że przebiegający tak długo rozwój tej grupy wyrazów sprzyja rozmaitym semantycznym zmianom, zacierających ich pierwotny sens (tak jest np. z dzisiejszymi słowami klucz i opieszały, których nie umiemy bez językoznawczego komentarza powiązać z kluczem dzikich gęsi, a tym bardziej z utratą wierzchowca). By w przystępny sposób uporać się z podniesioną przez Pana wątpliwością, trzeba umiejscowić wszystkie te słowa w polu znaczeniowym WALKI. Wówczas związek z praindoeuropejską rdzenną cząstką (pniem) odpowiadającym za znaczenie czegoś ostrego, raniącego wyda się bardziej oczywisty. Łatwiej już tę relację uchwycić, patrząc na staro-cerkierwno-słowiański czasownik: brati (← *bor-ti) ‘walczyć’, który w czasie teraźniejszym odmienia się: (ja) boŕǫ, (ty) boŕeši; por. też chorwackie słowo borba ‘walka’. Wytłuszczony morfem zawiera połączenie -or-, które przed spółgłoską ulegało tzw. metatezie, czyli przestawce; w językach zachodniosłowiańskich dawało to np.: *bordabroda, *porchproch. Możemy więc uznać, że brona pochodzi z pierwotnego *borna i na pewno ma związek z prowadzaniem walki, obrony (‘to, co służy do walki, bronienia się’). Brona, dodajmy, jeszcze w XV wieku nazywa umocnione wrota, bramę broniącą dostępu do czegoś (brama jest zapożyczeniem z języka czeskiego). Nazywano tym słowem także najeżoną ostrymi kolcami żelazną kratę opuszczaną w bramach zamkowych (spełniała wespół z mostem zwodzonym i fosą ważną rolę w średniowiecznej sztuce walki obronnej). Podobieństwo owej kraty do narzędzia do rozdrabniania ziemi dobrze wyjaśnia pojawienie się tego nowego „rolniczego” znaczenia. Od tego poszedł czasownik bronować (por. młynekmłynkować), czyli ‘uprawiać pole bronami’. Nie ma on nic wspólnego z postulowanym przez Pana hipotetycznym o-bronić – obrobić jakiś obszar dookoła broną (?). Owszem, wspomniane czynności magiczne, np. mające chronić wieś przed morowym powietrzem, bywały wykonywane, ale pługiem czy sochą (por. oborać).
Pozostałe do omówienia wyrazy pozostają w nieco odrębnej linii rozwojowej. Jej początek wyznacza rzeczownik broń//bronia, od którego stworzono czasownik bronić i dalsze (pochodne) dokonane czasowniki przedrostkowe, np.: zabronić, wzbronić, wybronić oraz obronić, z którego mamy obronę, obrońcę, obronne działania itp. Broń (za Krystyną. Długosz-Kurczabową) w czasach przedpiśmiennych miała podstawowe znaczenie czynnościowe: ‘walka, bitwa, bój’. Znaczenie dzisiejsze broni, jedyne już, wykształciło się ze znaczenia pobocznego: ‘narzędzie walki, obrony; oręż’ już w XIV wieku (por. Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia, Kraków 2005). Samo zaś bronić przyjmuje znaczenie: ‘osłaniać, chronić bronią, orężem, odpierać atak, ujmować się za kimś, strzec, nie pozwalać na coś, nie dopuszczać, zakazywać itp.’ Jak się wydaje, nie ma dziś zmian w istotny sposób modyfikujących ustabilizowaną treść omówionych jednostek.
Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego